Aztekowie (Azteca), sami nazywali się pierwotnie Mexitlin, a od założenia w początkach XIV w. miasta Mexico-Tenochtitlan ich autodenominacja brzmiała Mexica mieszkańcy miasta Mexica lub Tenochca, nazwa nadana indiańskiemu ludowi mówiącemu językiem nahuatl, zaliczanym do rodziny językowej uto-azteca. Aztekowie przybyli z północy, z mitycznej krainy Aztlán (stąd nazwa Azteków) do Doliny Meksykańskiej ok. 1250 r. i osiedlili się na jedej z wysepek jeziora Texcoco (według legendy miejsce wskazał im bóg Huitzilopochtli), na której w 1325 r. (lub 1375) założyli miasto-państwo ? Tenochtitlán. Około 1375 r. ich władcą (tlatoani) został wódz Acamapichtl, który panował ponad 20 lat, następnie jego syn Huitzilihuitl, rządzący do ok. 1414 r. Obaj władcy rozbudowywali miasto, którego liczba ludności szybko rosła. Powstała nowa osada Tlatelolco. Początkowo Tenochtitlán był ściśle uzależniony od Tepaneków z Azcapotzalco, płacił im wysoki trybut i dostarczał żołnierzy na prowadzone przez nich wojny.
Na przełomie XIV i XV w. Aztekowie rośli w siłę, także militarną, zagrażając Tepanekom, których władca, Maxtla, rozkazał w 1428 r. zamordować rządzącego w Tenochtitlánie Chimalpopokę. Nowy władca aztecki, Itzcóatl (1428-1440), za radą wybitnego wodza i polityka Tlacaelela, podjął walkę z Tepanekami, zawiązawszy w 1429 r. z pobliskimi miastami-państwami Texcoco i Tlacopán sojusz zwany Trójprzymierzem. Sprzymierzeni pokonali Tepaneków, którzy utracili znaczenie. Dalsza ekspansja terytorialna Azteków (pod koniec XV w.) dokonywana była na drodze zbrojnej bądź poprzez zawieranie sojuszy z założonymi przez inne plemiona miastami-państwami.
Dominującą pozycję w Dolinie Meksyku zdobyli Aztekowie, którzy przekonani o swej misji dziejowej wybranego narodu Słońca, kontynuatora tradycji Tolteków, poprzez podbój sąsiednich plemion. Następca Itzcóatla, Montezuma I zwany Gniewnym (1440-1469), przekroczył góry otaczające dolinę Anahuac i rozpoczął ekspansję w kierunku wschodnim i południowym, podbijając plemiona i miasta-państwa na terenie obecnych stanów: Morelos, Guerrero, Puebla i częściowo Veracruz. Rozbudował Tenochtitlan, usypał tamy chroniące miasto przed powodziami, wzniósł akwedukt dostarczający wodę ze źródeł wypływających ze wzgórza Chapultepec.
Podboje azteckie dokonywane przez poszczególnych władców
Syn Montezumy I - Axayacatl (1469-1479) opanował tereny otaczające Dolinę Meksyku od strony zachodniej, dotarł do Oaxaki i osiągnął przesmyk Tehuantepec, wcielił także do Tenochtitlánu Tlatelolco. Brat Axayacatla, Tizoc (1479-1486), próbował, bez powodzenia, rozszerzyć panowanie Azteków nad brzegami Zatoki Meksykańskiej. Po śmierci Tizoca (prawdopodobnie otrutego przez swych wodzów) rządy objął jego brat Ahuitzotl (1486-1503), który podbił kraj Zapoteków, opanował tereny dzisiejszego stanu Chiapas i część Gwatemali. Przeszedł do historii jako władca okrutny, bezwzględnie tłumiący bunty i powstania zniewolonych plemion indiańskich, organizujący masowe mordy jeńców poświęconych bogu Huitzilopochtli.
Ostatnim władcą państwa azteckiego przed przybyciem Hiszpanów był bratanek Ahuitzotla, Montezuma II (1503-1520) zwany Młodszym (Xoxoyotzin). Władca, będący faktycznym jednowładcą imperium, umacniał jego potęgę i poza trzema nieudanymi próbami podboju Tlaxcali nie prowadził już wojen zdobywczych. W 1519 r. w skład imperium azteckiego wchodziło ponad 500 miast-państw, zajmowało ono ok. 207 000 km2 i liczyło ok. 5-6 mln mieszkańców. Podstawą gospodarki imperium było wysoko rozwinięte rolnictwo i wymiana towarów między różnymi pod względem geograficzno-klimatycznym regionami, także położonymi poza jego granicami. Czynnikiem unifikującym, prócz militarnego terroru, stawała się stopniowa ponadetniczna warstwa arystokracji, połączona więzami pokrewieństwa i powinowactwa.
8 listopada 1519 r. do azteckiej stolicy wkroczył H. Cortés, uroczyście witany przez Montezumę II, który wierzył, że hiszpański konkwistador jest wcieleniem boga Quetzalcoatla.
Montezuma na wieść o przybyciu białych przybyszów, oglądał znaki na niebie - kometę
8 listopada 1519 r. do azteckiej stolicy wkroczył H. Cortés, uroczyście witany przez Montezumę II, który wierzył, że hiszpański konkwistador jest wcieleniem boga Quetzalcoatla.
